Gió trên bề mặt Trái Đất là những luồng không khí chuyển động trên quy mô lớn được tạo ra bởi sự khác biệt trong áp suất khí quyển.
Gió là gì?
Gió trên bề mặt Trái Đất là những luồng không khí chuyển động trên quy mô lớn được tạo ra bởi sự khác biệt trong áp suất khí quyển.
Mặt Trời chiếu xuống Trái Đất, bức xạ của nó trên các vùng của Trái Đất là không giống nhau: chỉ một nửa Trái Đất được chiếu và vùng gần xích đạo luôn nhận được nhiều hơn ở hai cực. Điều này khiến nhiệt độ không khí của các vùng trên Trái Đất khác nhau, áp suất khác nhau.
Ở những nơi có nền nhiệt cao, không khí giãn nở, mật độ không khí bị thu hẹp, khí áp thấp. Ngược lại ở những vùng nhiệt độ thấp, không khí co lại, mật độ không khí dầy đặc, khí áp tăng cao. Áp suất của từng vùng khác nhau tạo ra sự lưu chuyển không khí từ nơi có áp suất cao tới nơi có áp suất thấp.
Sự chênh lệch này càng lớn, thì tốc độ di chuyển của luồng không khí càng tăng, gió thổi càng mạnh và ngược lại. Ngoài ra, trục Trái Đất nghiêng một góc so với quỹ đạo quay quanh Mặt Trời cũng là một trong các nguyên nhân tạo thành các dòng khí theo mùa.
Do ảnh hưởng của hiệu ứng Coriolis, được tạo thành do sự tự quay quanh trục của Trái Đất, nên sự lưu chuyển của không khí từ vùng áp cao vào vùng áp thấp không chuyển động thẳng mà tạo thành các cơn gió xoáy, có chiều quay là khác nhau ở vùng Bắc bán cầu và Nam bán cầu.
Gió được đặc trưng bởi hai yếu tố:
Tốc độ: số mét mà không khí đi được trong một giây (m/s).
Hướng: phương trời mà từ đó gió thổi tới.
Gió thường không có hướng và tốc độ nhất định. Tốc độ gió luôn không đều, giật từng cơn do những thay đổi nhanh về hướng và tốc độ.
Gió ở nơi cao mạnh hơn gió ở nơi thấp do không khí vận động luôn phải chịu ảnh hưởng của lực ma sát. Luồng không khí trên mặt đất chịu tác dụng rất lớn của lực ma sát, nhất là những vùng đồi núi không bằng phẳng, không khí rất dễ hình thành chuyển động xoáy. Khi độ cao tăng lên, tác dụng lực ma sát giảm khiến tốc độ gió tăng. Tại cùng một khu vực, nhiệt độ không khí gần mặt đất cũng không giống nhau, có chỗ cao chỗ thấp. Như vậy, mặt nước trên cùng độ cao thì nhiệt độ không đồng đều, dẫn đến khí áp không đều (gọi là áp nấc thang), làm cho tốc độ gió mạnh lên.
Một số loại gió chính
Gió Tây ôn đới xuất hiện do sự chênh lệch khí áp giữa áp cao chí tuyến và áp thấp ôn đới. Những cơn gió Tây ôn đới thường ẩm, mang mưa nhiều và có quanh năm.
Gió Mậu dịch xuất hiện do sự chênh lệch khí áp giữa áp cao chí tuyến và áp thấp xích đạo. Những cơn gió này thường khô, ít mưa.
Gió mùa là loại gió thổi theo mùa, hướng gió ở hai mùa có chiều ngược với nhau. Nguyên nhân hình thành gió mùa chủ yếu là do sự chênh lệch nhiệt độ và khí áp giữa lục địa và đại dương theo mùa, giữa Bắc bán cầu và Nam bán cầu.
Gió mùa thường xuất hiện ở các khu vực như Nam Á, Đông Nam Á, Đông Phi, Đông Bắc Úc, và một số nơi thuộc vĩ độ trung bình: Đông Trung Quốc, Đông Nam Liên Bang Nga, Đông Nam Hoa Kì.
Gió địa phương: gồm gió biển, gió đất và gió phơn.
Gió biển và gió đất là loại gió hình thành ở ven biển, thay đổi hướng theo ngày và đêm. Ở các khu vực duyên hải, ban ngày nhiệt độ mặt đất cao hơn, khí áp thấp hơn so với mặt nước biển nên tạo ra gió thổi từ biển vào đất liền. Ban đêm, đất liền tản nhiệt nhanh hơn vùng biển khiến sự phân bố nhiệt không khí và khí áp trái ngược so với ban ngày nên gió thổi từ đất liền ra biển. Gió biển ẩm mát, gió đất khô.
Gió phơn là loại gió bị biến tính khi vượt qua núi trở lên khô và nóng.
Ý nghĩa của gió trên Trái Đất
Gió quyết định khí hậu, thời tiết cho từng khu vực. Nếu gió thổi từ miền Bắc, sẽ mang theo luồng không khí lạnh, gây ra những đợt rét. Còn gió thổi từ miền Nam, sẽ mang theo không khí nóng và nhiệt độ cao tới khu vực. Hướng gió quyết định lượng hơi ẩm trong không khí. Nếu gió thổi từ biển vào sẽ mang lại không khí ẩm vào đất liền. Ngược lại, gió thổi từ đất liền sẽ khiến không khí trở nên khô ráo.
Gió mang lại rất nhiều lợi ích cho con người: giúp điều hòa không khí, thụ phấn hoa... và có nhiều ứng dụng trong lĩnh vực giao thông vận tải và ngành công nghiệp năng lượng. Tuy nhiên, gió cũng mang đến cho chúng ta vô số tác hại. Gió mạnh sẽ có sức phá hoại vô cùng khủng khiếp: làm đổ cây cối, cản trở giao thông, tốc mái nhà, thậm chí có thể gây chết người.
Chuyện gì sẽ xảy ra nếu không có gió?
Hãy thử tưởng tượng Trái Đất và con người sẽ như thế nào nếu không có gió?
Khi gió ngưng thổi, Trái Đất sẽ phải hứng chịu một sự khác biệt lớn về nhiệt độ giữa 2 cực và vùng xích đạo cũng như giữa biển và đất liền do mật độ phân bố nhiệt sẽ không đồng đều. Những khu vực lạnh sẽ trở nên cực lạnh, khu vực nóng sẽ trở nên cực kỳ nóng, điều này có nghĩa là sự sống không thể tồn tại trên Trái Đất.
